ប្រវត្តិនៃការកកើត និងការវិវត្តនៃទ្រឹស្តីសិទ្ធិមនុស្ស

សញ្ញាណនៃសិទ្ធិមនុស្សត្រូវបានលេចឡើងនៅក្នុងទស្សនវិទូជនជាតិក្រិច (Greek Philosophy) និងតំបន់ផ្សេងទៀតនៅ​ក្នុងពិភពលោកនាសតវត្សទី១៨។ ទស្សនវិទូជាច្រើនបានធ្វើការពង្រីកនូវសញ្ញាណនៃសិទ្ធិមនុស្សដូចជាលោក John Loké, Samuel Von Pufendorf ជាដើម។ ហើយ​ម្យ៉ាងទៀតការប្រកាសឯករាជ្យរបស់អាមេរិកនៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៧៦ បានសន្មតថា មនុស្សជាតិទាំងអស់កើតមក គឺស្មើភាពគ្នា ដែលមានសិទ្ធិសំខាន់ៗដូចជា (សិទ្ធិរស់រានមាន ជីវិត សិទ្ធិសេរីភាពជាដើម) ហើយសិទ្ធិមនុស្សនេះក៏បានជ្រាតចូលទៅក្នុង រដ្ឋធម្មនុញ្ញបារាំងក្នុងឆ្នាំ១៧៨៩។ ការប្រកាសរបស់អាមេរិក និងបារាំង បានបង្ហាញនូវទ្រឹស្តីនៃសិទ្ធិមនុស្សជាសាកល។

នាសតវត្សទី១៨ និង ១៩ Classic Right ដែលទាក់ទងនឹងសេរីភាពបុគ្គល ហាមការជ្រៀតជ្រែកពីរដ្ឋ ហើយអ្នកខ្លះជឿថា​រដ្ឋាភិបាលត្រូវប្រឹងប្រែងធ្វើយ៉ាងណាឲ្យការរស់នៅរបស់ពលរដ្ឋបានប្រសើរឡើង។

នៅចុងសតវត្សទី១៩ ប្រទេសឧស្សាហកម្ម បានចាប់ផ្តើមបង្ហាញនូវច្បាប់ការងារ គឺផ្តោតទៅលើថ្លៃពលកម្មនៃកតិកាសញ្ញាប៊ែន Bern Convention 1906 បានហាមប្រាមការធ្វើការយប់ដើម្បីការពារសុវត្ថិភាពសិទ្ធិសង្គម ហើយកតិកាសញ្ញា ឬអនុសញ្ញាជា​ច្រើនត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយអង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ ILO 1919។

បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមលោកលើកទី២បានបញ្ចប់ រដ្ឋមានសេរីភាពពេញលេញ បានចុះហត្ថលេខានូវអង្គការសហប្រជាជាតិ Charter of the United Nation នាថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៥ សមាជិកនៃ អ.ស.ប. ទាំងអស់បានយល់ព្រមការពារ​ សិទ្ធិមនុស្ស។ ២ឆ្នាំក្រោយបេសកកម្មនៃអ.ស.ប. UN Commission on HR(UNCHR) បានបង្កើតនៅឆ្នាំ១៩៤៦ និងបានចេញនូវ សេចក្តីប្រកាសជាសាកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស UDHR ដែលសភា​ធម្មនុញ្ញនៃ អ.ស.ប. បានអនុម័តប្រកាសនៅប៉ារីស នាថ្ងៃទី១០ ធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៨ ជាថ្ងៃនៃទិវាសិទ្ធិមនុស្សទូទាំងពិភពលោក។

កំឡុងឆ្នាំ១៩៥០ និង ១៩៦០ ប្រទេសជាច្រើនបានចូលរួមជាមួយនឹង អ.ស.ប. ហើយយល់ព្រមទទួលនូវកាតព្វកិច្ចដែលបាន​ចែងនៅក្នុងធម្មនុញ្ញអ.ស.ប. ហើយតាំងពីឆ្នាំ១៩៥០មក UDHR បានចេញនូវសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ​ជាច្រើនទៀតដូចជា ICCPR ICESCR ជាដើម។

តាម​មាត្រា ២ នៃសេចក្តីប្រកាស​ជាស​កល​ស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្សបានចែងថា មនុស្ស​ម្នាក់ៗ​អាច​ប្រើប្រាស់​សិទ្ធិ និង​សេរីភាព​ទាំងអស់​ដែលមាន​ចែង​ក្នុង​សេចក្តីប្រកាស​នេះ ដោយ​គ្មាន​ការប្រកាន់​បែងចែក បែបណា​មួយ មាន​ជាអាទិ៍ ពូជសាសន៍ ពណ៌​សម្បុរ ភេទ ភាសា សាសនា មតិ​នយោបាយ ឬ​មតិ​ផ្សេងៗ​ទៀត ដើមកំណើត​ជាតិ ឬ​សង្គម ទ្រព្យ​​សម្បត្តិ​​ កំណើត ឬ​ស្ថានភាព​​​​​ដទៃៗ​ទៀតឡើយ​។ ​​លើសពីនេះ បុគ្គល​គ្រប់រូប​មិនត្រូវ​ធ្វើការ​ប្រកាន់​បែងចែក​ណាមួយ ដោយ​សំអាង​ទៅលើ​ឋានៈ​ខាង​នយោបាយ ខាង​ដែន​សមត្ថកិច្ច ឬ​ខាង​អន្តរជាតិ​របស់​ប្រទេស ឬ​ដែនដី​ដែលបុគ្គល​ណា​ម្នាក់​រស់នៅ ទោះបីជា​ប្រទេស ឬ​ដែនដី​នោះ ឯករាជ្យ​ក្តី ស្ថិតក្រោម​អាណាព្យាបាលក្តី ឬ​គ្មាន​ស្វ័យគ្រប់គ្រង​ក្តី ឬ​ស្ថិតក្រោម​ការដាក់​កម្រិត​ផ្សេងទៀត​ណាមួយ​ដល់​អធិបតេយ្យភាព​ក្តី​។​

​មហាសន្និបាត​​​អង្គការ​​សហ​​ប្រជា​​ជាតិបាន​អនុម័ត និង​ប្រកាស​សេចក្តីប្រកាស​ជាស​កល​ស្តីពី សិទ្ធិមនុស្ស​ នៅ​ថ្ងៃទី​១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៤៨។ មហា​សន្និបាត​​​ UN ​​​ប្រកាស​​ថា ​​សេចក្តីប្រកាស​​​​ជា​​ស​កល​ស្តីពី ​​​សិទ្ធិមនុស្ស​​​នេះ ជា​ឧ​ត្ត​ម​គតិ​រួម​​​ដែលរដ្ឋ​ទាំងអស់​ត្រូវធ្វើ​ឲ្យ​បានសម្រេច ដើម្បី​ឲ្យ​បុគ្គល​គ្រប់ៗ​រូប និង​អង្គ​ការ​​​សង្គម​​​ទាំងអស់ ​រក្សា​ខ្ជាប់​​​​ជានិច្ច​ក្នុង​ស្មា​រតី​​របស់ខ្លួន​​នូវ​សេចក្តី​​ប្រកាស​​​​នេះ​។​

មហាសន្និបាត UN បាន​បង្គាប់​រាល់​ប្រទេស​ហត្ថលេខីទាំងអស់ ​​​​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​​​ធានា​​​ឲ្យ​មានការ​ទទួល​​ស្គាល់ និង​​​ការអនុវត្ត​​​សិទ្ធិមនុស្ស​ជាស​កល​​​ប្រកបដោយ​ប្រសិទ្ធភាព​នូវ​សិទ្ធិ និង​សេរីភាព​​​ដល់​ប្រជាពលរដ្ឋ​​​ ​​នៃ​រដ្ឋ​សមាជិក និង​ប្រជាពលរដ្ឋ​ដែនដី​ដែល​ស្ថិតក្រោម​ដែន​សមត្ថកិច្ច​នៃ​រដ្ឋ​ទាំងនោះ ស្របតាម​វិធានការ​ជាតិ និង​អន្តរជាតិ​។​​​​​​

​មនុស្ស​មាន​សិទ្ធិ​ជា​មូលដ្ឋាន រួមមាន សិទ្ធិ​មានជីវិត​រស់នៅ សេរីភាព​របស់​បុគ្គល សន្តិសុខ សេរីភាព​ក្នុងការ​ធ្វើដំណើរ សេរីភាព​ក្នុង​ជំនឿ​សាសនា ការជួប​ប្រជុំគ្នា និង​បង្កើត​សមាគម​រួមទាំង​ការបង្កើត គណបក្សនយោបាយ និង​សហជីព ដំណើរការ​តុលាការ​ត្រឹមត្រូវ និង​ភាពស្មើគ្នា​ចំពោះមុខ​ច្បាប់ និង​ការការពារ​កុំ​ឲ្យ​មានការ​ដកហូត​សិទ្ធិកម្មសិទ្ធិ​តាម​ទំនើងចិត្ត ឬ​ការដកហូត​កម្មសិទ្ធិឯកជន​ដោយ​គ្មាន​ការ​សងជំងឺចិត្ត​ដ៏​ត្រឹមត្រូវ សេរីភាព ដោយ​គ្មាន​កា​ប្រកាន់​រើសអើង​ពូជសាសន៍ ជនជាតិ ជំនឿ សាសនា និង​ភេទ​ឡើយ​។ ក្រៅពី​សិទ្ធិ​ជា​មូលដ្ឋាន មនុស្ស​មាន​សិទ្ធិ​សង្គម និង​សេដ្ឋកិច្ច រួមមាន សិទ្ធិ​ទទួលបាន​ការងារ ​ការអប់រំ និង​ការចូលរួម​ក្នុង​ជីវិត​វប្បធម៌​សហគមន៍ ។​ល​។​

​តាម​មាត្រា ២៩ នៃសេចក្តីប្រកាស​ជាស​កល​ស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្ស បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​មាន​ករណី​កិច្ច ចំពោះ​សហគមន៍ ដែលជា​កន្លែង​តែមួយគត់ ដែល​អាចបង្កើត​នូវ​ការរីកចម្រើន​ពេញបរិបូរណ៍ និង​ដោយ​សេរី​នូវ​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​​របស់ខ្លួន​។ ដើម្បី​អនុវត្ត​​សិទ្ធិ​​សេរីភាព​​​របស់ខ្លួន មនុស្ស​គ្រប់រូបត្រូវ​ស្ថិតក្នុង​ការកំណត់​ទាំងឡាយណា ដែល​ច្បាប់​បានកំណត់ ក្នុង​គោលបំណង​ឲ្យ​មានការ​ទទួលស្គាល់ និង​គោរព​ដល់​សិទ្ធិ និង​សេរីភាព​ទាំងឡាយ​របស់​អ្នកដទៃ និង​ដើម្បី​ឆ្លើយតប​នឹង​ការតម្រូវ​យ៉ាង​ត្រឹមត្រូវ​អំពី​សីលធម៌ របៀបរៀបរយ​សាធារណៈ និង​​សុខុមាលភាព​ទូទៅ​នៅក្នុង​សង្គម​ប្រជាធិបតេយ្យ​តែប៉ុណ្ណោះ​។ ទោះជា​ក្នុងករណី​ណាក៏ដោយ សិទ្ធិ និង​សេរីភាព​ទាំងនោះ មិនអាច​យកទៅ​ប្រើប្រាស់​ផ្ទុយ​នឹង​គោលការណ៍​របស់​សហប្រជាជាតិ​ឡើយ​៕